„Wstrzymał Słońce ruszył Ziemię – polskie wydało go plemię”
Kiedy w roku 1456 przybył do Torunia kupiec z Krakowa Mikołaj Kopernik, syn Jana, miasto to wyglądało zapewne wspaniale. Toruń był okalany potężnymi murami, basztami i bramami zbudowanymi z czerwonej cegły. Bramy Chełmińskiej i Starotoruńskiej broniły wielkie barbakany, a mury miejskie opływała szeroka fosa wypełniona wodą. Nad miastem górowały wspaniałe budowle kościołów i ratuszy. Na nabrzeżu wiślanym gwarno było od kupców i tragarzy. Miasto tętniło życiem, żyło różnymi uroczystościami, zwłaszcza związanymi z pobytem w Toruniu królów polskich. Na ulicach przemieszczał się kolorowy tłum, pośród którego co pewien czas słychać było muzykowanie i tańce kuglarzy oraz wędrownych aktorów.
W takim to czasie, dnia 19 lutego 1473 roku przy ulicy świętej Anny w Toruniu (obecnej ulicy Kopernika) przyszedł na świat Mikołaj Kopernik, syn Mikołaja – kupca z Krakowa oraz matki torunianki – Barbary z domu Watzenrode. Kopernik przechodził ulicami Starego Miasta do szkoły parafialnej, która mieściła się w pobliżu kościoła farnego pod wezwaniem świętego Jana. W szkole tej uczył się łaciny, rachunków i śpiewu. W pobliskim kościele został ochrzczony nad chrzcielnicą, którą można jeszcze dzisiaj oglądać.
Kopernik posiadał rodzeństwo: starszego brata Andrzeja oraz dwie siostry Barbarę i Katarzynę. Krótko przed śmiercią ojca w 1483 roku rodzina Koperników przeniosła się do kamienicy przy Rynku Staromiejskim. W osiemnastym roku życia za sprawą wuja Łukasza Watzenrode Mikołaj Kopernik udał się do Krakowa na studia uniwersyteckie, które kończył w latach 1491-1495. Pobierał wówczas nauki akademickie w dziedzinie geometrii, trygonometrii, matematyki oraz astronomii. Następne lata to kolejne studia we Włoszech w Bolonii na wydziale prawa kanonicznego (1496-1500), a następnie w Padwie w latach 1501-1503, gdzie studiuje medycynę. W roku 1503 Kopernik obronił przewód doktorski z prawa kanonicznego, ale na doktorat z medycyny nie starczyło już czasu, ani pieniędzy.
Mikołaj Kopernik podczas swego pobytu we Włoszech cenił sobie bardzo znajomość z astronomem włoskim Domenico Maria di Novara, z którym zapewne obserwował ciała niebieskie i przy którym umocnił swoje zainteresowanie gwiazdami i tajemnicami wszechświata. Po okresie nauki wraca Kopernik na Warmię, aby służyć kapitule, która umożliwiła mu ukończenie studiów.
Na Warmii Mikołaj prowadził szeroko zakrojoną działalność publiczną. Brał udział w zjazdach stanów pruskich u boku swego wuja Łukasza Watzenrode, biskupa warmińskiego. Opracowuje traktat monetarny tj. rozprawę o sposobie bicia monet, w której jako pierwszy wśród ekonomistów udowadnia, że dobra moneta wypierana jest z obiegu przez gorszą. Był też Kopernik współautorem pierwszych map Warmii, Prus Królewskich, Zalewu Wiślanego i Królestwa Polskiego. Tłumaczył dzieła greckie na łacinę, otrzymywał też zaproszenie wyższych władz kościelnych w Rzymie do współpracy przy projekcie reformy kalendarza. Najwięcej jednak czasu poświęcił obserwacji gwiazd.
W roku 1516 Mikołaj Kopernik zostaje mianowany administratorem dóbr wspólnych kapituły. W styczniu 1521 roku do murów Olsztyna zbliżają się Krzyżacy. Kopernik, jako administrator przygotowuje miasto i zamek olsztyński do obrony. Dzięki wzorowemu przygotowaniu atak krzyżacki został odparty i miasto nie zostało zdobyte. Była w tym wielka zasługa Kopernika. Jeszcze w tym samym, 1521 roku Kopernik złożył urząd administratora w związku z powołaniem go na wyższe stanowisko – komisarza Warmii. W roku 1523 został wybrany generalnym administratorem diecezji warmińskiej. W tym czasie wrócił do Fromborka i tam pozostał już do śmierci. We Fromborku zajmował się sprawami administracyjnymi, leczeniem chorych oraz dalszymi pracami nad nowym układem słonecznym.
Kiedy w roku 1537 umiera biskup Ferber, kapituła warmińska wśród 4 kandydatów na to stanowisko wysunęła między innymi kandydaturę Kopernika. Jednakże król, do którego należała decyzja w tej sprawie wybrał na biskupa warmińskiego Jana Dantyszka. Była to jednak mimo wszystko propozycja najwyższej rangi jaką Kopernik w swoim życiu otrzymał.
Przebywając nadal we Fromborku zajmuje się Kopernik astronomią i pracuje nad swym wiekopomnym dziełem o wszechświecie. Przy obserwacji planet posługuje się głównie trzema instrumentami: kwadrantem słonecznym służącym do obliczenia szerokości geograficznej miejsca obserwacji, sferą armilarną (tzw. astrolabium) – do wyznaczania kątów współrzędnych planety oraz triquetrum (narzędzie paralaktyczne) do obserwacji księżyca. Swą nową teorię podaje w zarysie w tzw „Komentarzyku”, który w odręcznych odpisach krąży po całej Europie.
Pracę nad dziełem „De revolutionibus” rozpoczął Kopernik około 1515 roku i właściwie do końca życia ciągle wnosił do niej poprawki. 
W maju 1539 roku przybył do Fromborka młody uczony niemiecki Jerzy Joachim von Lauchen zwany Retykiem, który znacznie przyczynił się do wydania drukiem wielkie dzieła Mikołaja Kopernika. W roku 1540 Retyk wydał rozprawę pt. ,,Narratio prima” czyli ,,Opowiadanie pierwsze”, w której obwieszcza światu odkrycia Kopernika. Po długich namowach przekonuje on astronoma do wydania drukiem dzieła „O obrotach”. W roku 1541 Retyk opuszcza Frombork wioząc do Norymbergii wielkie dzieło Kopernika. Ukazuje się ono drukiem w 1543 roku w Norymbergii, w drukarni Jana Petreiusa pod tytułem ,,De revolutionibus orbium coelestium libri VI”, a dedykowane zostaje papieżowi Pawłowi III. Dzieło to składało się z sześciu ksiąg i 203 kart, a pierwszy nakład wynosił około tysiąca egzemplarzy.
Tymczasem Kopernik ciężko zachorował, by wreszcie dnia 24 maja 1543 roku zamknąć oczy już na zawsze. Został pochowany w podziemiach katedry fromborskiej, w pobliżu ołtarza należącego do jego kanonii.
Osiagniecia Kopernika:
A oto poszczególne osiągnięcia twórcy nowego modelu świata. Na wstępie po mozolnych wieloletnich dociekaniach i obliczeniach uporządkował Kopernik chronologię, która będąc w wielkim chaosie nie mogła być bazą dociekań. Do tego celu użył zjawisk astronomicznych. Obliczał dokładnie ich momenty w przeszłości, by tą drogą skorygować rachubę i wyjściowe ery używanych w różnych czasach kalendarzy. Pozwoliło mu to powiązać ze sobą obserwacje astronomiczne starożytności i średniowiecza i na tej podstawie obliczyć bliską prawdy długość zasadniczych okresów astronomicznych, jak na przykład rok i miesiąc. Przy tej okazji wykrył między innymi, że Chrystus urodził się w czwartym roku przed naszą erą.
Obserwował też Kopernik pilnie zaćmienia Słońca i Księżyca, gdyż w czasie tych zjawisk te dwa ciała niebieskie znajdują się w linii prostej z Ziemią, co dawało dobrą ich lokalizację w tym momencie. W ciągu życia udało mu się prześledzić piętnaście zaćmień. Używał do tych obserwacji wynalezionej przez siebie metody ekranowej. Przez mały otwór w okiennicy rzucał wiązkę promieni zaćmionego Słońca na przeciwległą ścianę komnaty i na niej dokonywał pomiarów.
Był to właściwie prototyp kamery fotograficznej, podówczas nieznanej.
Tablice goniometryczne, potrzebne mu do rozwiązywania problemów astronomicznych, sam obliczał dla kątów od 0° do 90° w odstępach 10 minut łuku. Przy tej okazji wynalazł funkcję secans. Wyprowadził też metodę rozwiązywania trójkątów sferycznych niezależnie od Regiomontanusa, z którego „Trygonometrią” zapoznał się dopiero pod koniec życia.
Kopernik przy obliczeniach używał jeszcze systemu sześćdziesiątkowego, gdyż w Europie ułamki dziesiętne wprowadził dopiero w roku 1585 holenderski astronom i matematyk Simon Stevin (1548-1620). Na przykład symbolem 365.15.24.45 oznaczał długość roku gwiazdowego, co dzisiaj napisalibyśmy 365d6g9m54s. Jeżeli chodzi o dokładność tej wartości, to jest ona o 30s,5 dłuższa od rzeczywistej.
Jako konsekwencje systemu heliocentrycznego Kopernik przewidział fazy Wenus i Merkurego. Potwierdził to później obserwacyjnie Galileusz. Wykrył też przyczynę precesji, widząc w niej skutek powolnego kołysania się osi ziemskiej w okresie 26 000 lat. Liczba ta nie dobiega od wartości przyjmowanej dzisiaj.
Badając drogi planet, zauważył Kopernik, że najbliższy Słońca punkt ich orbit, zwany peryhelium, dla orbity Merkurego przesunął się od czasów Ptolemeusza o 20°. W latach 1527-32 wykrył kolejno podobne przesunięcia kątów peryhelium innych planet. Te rozeznania sprawiły, że obliczenia Kopernika z reguły były bliższe prawdy niż współczesnych astronomów, którzy o ruchu peryheliów orbit planetarnych nic nie wiedzieli.
Godne uwagi są poglądy kosmologiczne Kopernika. Uważał on siłę ciężkości za przyczynę kulistości ciał niebieskich. W gwiazdach widział najdalsze ciała niebieskie świecące własnym światłem.
A oto jak określił rozmiary świata: „Według oceny zmysłów rozmiary drogi Ziemi wokół Słońca mają się tak do rozmiarów świata, jak rzecz o rozmiarach skończonych do nieskończoności. Kosmos jest niezmierzony, jest całością w sobie zawartą, a do nieskończoności podobny.” Pokrywa się to ze współczesnymi poglądami wypowiedzianymi przez Einsteina.
Wpływ, jaki wywarło dzieło Kopernika, był ogromny. Rozładował on bezpowrotnie zacofany obskurantyzm średniowieczny, obalił poglądy, jakoby świat istniał tylko dla człowieka.
Kopernik był również czynny w takich dziedzinach wiedzy, jak geografia, fizyka i ekonomia.